Het schemergebied tussen leven en dood, daar gaat de voorstelling over. Ik voelde me direct in een ‘mind trip´. Het is meer een performance of een gedicht van taal en beeld. De acteurs met de ruggen naar me toe en voor een diaprojector, spreken flarden van herinneringen uit. Heel bijzonder en persoonlijk. Een combinatie van performance en beeld. Een aanrader dus.

De Westergasfabriek in Amsterdam wordt al jaren gebruikt voor theatervoorstellingen. Het is een perfecte locatie en biedt veel verschillende, creatieve mogelijkheden. Het Transformatorhuis van deze Westergasfabriek was ook een zeer geschikte plek voor de nieuwe voorstelling van ZT/Hollandia: Inanna.
Inanna is theater. Inanna is muziek. Inanna is bijna opera. Inanna is ook een mythisch figuur uit de Sumerische mythologie. Zij was de godin van de vruchtbaarheid en van de oorlog. Ze is constant op macht uit. Zo ontfutselt zij haar vader Enki, god van de wijsheid en het water, op sluwe wijze zijn macht af door hem zo dronken te voeren dat hij uiteindelijk zijn macht aan haar afstaat. Inanna wil echter ook onder de mensen wonen. Enki geeft toe onder voorwaarde dat haar mogelijkheid tot spreken haar wordt ontnomen en zij enkel zingend met de mensen kan communiceren. Ook kiest Enki haar echtgenoot, Dumuzzi. Inanna zint nog steeds op macht en wil in de onderwereld afdalen om daar de heerschappij over te nemen van haar zus Ereshkigal. Om in de onderwereld te kunnen zijn, moet je echter eerst sterven en dit is wat er met Inanna gebeurd. De enige mogelijkheid om haar weer terug te halen is door iemand anders in haar plaats te stellen. Dumuzzi wordt gekozen. Zijn zus verdraagt dit niet en biedt aan in zijn plaats te sterven. Uiteindelijk zullen ze ieder een half jaar in de onderwereld verkeren. Met deze mythe worden eveneens de seizoenswisselingen verklaard.
Op de vloer staan een grote waterbak met ‘golfslageffect’ , een kleinere waterbak in de hoek, een grote tafel met een laptop erop en aan weerskanten is er plek voor respectievelijk het orkest en de electronica. Voor de achterwand hangen lange lappen die een scherm vormen waar zo nu en dan ‘laptopbeelden’ op worden geprojecteerd. Op de andere wanden zie je geprojecteerde portretfoto’s.
Het ‘waterland’ is Enki’s wereld. Enki springt in en uit zijn waterbak om zo van de zee naar het land te gaan. Als we de wereld van Ereshkigal zien dan wordt het zwart en rood en valt er rode gravel uit het plafond. De kleuren en de beelden versterken het drama.
De muziek is onbeschrijvelijk. Geen ‘makkelijk luisterbare’ muziek. Het past echter wel heel goed bij de voorstelling. Het is soms snerpend, het jaagt je op, maar klopt voor mij helemaal bij de beelden die ik zie. Er wordt gezongen. Vooral door Inanna maar eigenlijk door alle personages. Zelfs gesproken tekst wordt melodieus gebracht. De zang van Inanna is in het Sumerisch. De oorspronkelijke tekst, geschreven door Hal Hartley in het Engels, is speciaal voor de ZT/Hollandia door een professor in de Sumerische cultuur, prof. Theo Krispijn, in het Sumerisch vertaald. De klanken zijn heel mooi en versterken de zang.
Het is een lange voorstelling, maar blijft boeien. De beelden die worden aangereikt, zijn geweldig en door de zang wordt je helemaal meegesleept. Het is muziektheater op zijn best. Met heel mooie ‘special effects’. Geduld en waardering voor muziek en zang moet je wel hebben, maar als dit goed zit, moet je er echt heen.

In de voorstelling Hagedissenhuid staat de eenzaamheid van drie oude mannen en de manier waarop zij zich weten te redden in deze moderne maatschappij centraal. Dit alles wordt op een komische wijze onder het publiek gebracht.
Het speelt zich af in een keuken die uitgebeeld wordt door drie stoelen en een tafel tegen een wand. Hierin zitten Richard (73), Hunter (72) en Klaas (73) koffie te drinken en te praten over de meest alledaagse dingen, maar vooral over Klaas z’n overleden vrouw, de huidkwaal van Richard en over de hoertjes van Hunter. Ondertussen zie je ze moeite doen om de moderne maatschappij bij te houden. Zo heeft Hunter al een mobiel, maar als Richard er één krijgt, weet hij er niet goed mee om te gaan en laat hij Hunter de knopjes bedienen. De gesprekken monden vaak uit in discussies tussen twee van de drie mannen, waarbij de ander de boel weer moet sussen.
Doordat de teksten elkaar in een razend tempo opvolgen, ontstaat er een komisch effect dat gedurende de voorstelling constant aanwezig is. Dit komische effect wordt nog eens versterkt doordat er niet veel attributen gebruikt worden en de acteurs dus zelf als het ware ook nog eens de attributen uitbeelden, bijvoorbeeld d.m.v. het maken van geluiden. Zo worden de mobieltjes aangeduid met een “pieperdepiep”. Door de snelle opeenvolging van teksten en geluiden, is de timing van de acteurs erg belangrijk en dit deden ze uitstekend.
Hoewel de hele voorstelling komisch was, kwam de tragiek toch nog goed naar voren. Ondanks dat je moest lachen om de stunteligheid en onbeholpenheid van de drie oude mannen, kreeg je ook een soort van medelijden met ze en werd hun eenzaamheid erg duidelijk.
De voorstelling heeft door zijn luchtige en komische manier van brengen, de tragiek van het leven van een oude man goed naar voren weten te brengen en heeft me daardoor zeker geraakt.

De Sumerische mythe Inanna komt uit 6000 voor Christus. Inanna was de godin van het begin van leven, de vruchtbaarheid, en het einde daarvan, oorlog. Op aarde trouwt ze met Dumuzzi, een mens, waar ze een kind mee krijgt. Door haar constante nieuwsgierigheid en honger naar kennis en macht daalt Inanna af naar de onderwereld van haar zuster Ereshkigal. Daar krijgt ze het oog van de dood op zich gericht en ze valt dood neer. De goden bepalen echter dat Inanna moet blijven leven. In ruil voor haar leven gaat Dumuzzi samen met zijn zuster om het half jaar naar de onderwereld.
Door van deze mythe muziektheater te maken heeft ZT Hollandia het goddelijke er duidelijk in weten te houden, goden zijn in de Sumerische legende de enigen die mogen zingen. Bovendien hebben ze door gedeeltelijk in de oude Sumerische taal en gedeeltelijk in het Engels te zingen een unieke voorstelling weten te maken. Door de onbekende klanken van het Sumerisch en de daarbij gecomponeerde muziek werd je in een andere wereld gebracht. Het atonale van de compositie was echter af en toe te veel, maar door wat op het toneel gebeurde bleef je geboeid in het verhaal.
De vader van Inanna, de god van de zee, zat in een meters lang aquarium dat de zee moest voorstellen. De elektronica en het orkest zaten tegenover elkaar waaruit het respect van ZT Hollandia voor de muziek bleek. Dit niet geheel onterecht. Bovendien had dit tegenover elkaar zetten ook nog een versterkend effect. Het speelvlak bevond zich er tussenin. Achter op het toneel werden ook nog eens filmportretten en animaties vertoond waarmee een contrast tussen het verleden en het hedendaagse werd gesuggereerd.
Alles bij elkaar genomen werd het ondanks het gebruik van het oude Sumerisch toch een duidelijk verhaal dat je ook zonder het boekje kon volgen. De sfeer werd naast de geweldige zangkwaliteiten van de acteurs gemaakt door de geluiden en beelden van de elementen vuur en water. Een boeiend stuk waarin gestreefd werd naar een balans tussen oog en oor en het verleden en de aanpassing aan het heden.

Een ontmoeting tussen dansers en acteurs, waarbij niet gezocht wordt naar een compromis, maar beide disciplines hun eigenheid bewaren. De confrontatie met de Ander. En het verhaal van de film/het boek Teorema van Pasolini, over een vreemdeling die met zijn seksuele aanwezigheid het leven van de leden van een gezin volledig op zijn kop zet. En dat allemaal in één voorstelling.
Een ambitieus plan. Het klinkt veelbelovend, maar de voorstelling kan dit niet volledig waarmaken. Iedereen doet zijn best, ieder in zijn/haar discipline, maar de voorstelling blijft steken in losse stukjes.
De expositie is lang maar heel helder en prettig om naar te kijken: het verhaal van Pasolini’s Teorema wordt kort op een enorm scherm samengevat, de personages en hun alter ego worden geïntroduceerd, en er volgt een dans, eerst de acteurs en dansers apart, dan met elkaar. Dan houden de acteurs hun monologen van het afscheid van de vreemdeling en daar wordt in dans op gereageerd door Greco. Hier luistert het heel nauw of de acteur ook reageert op de bewegingen, of dat de dans alleen inhaakt op de monoloog, en helaas gebeurt dit tweede te veel, waardoor dit stuk een soort bewegingsvertaling wordt in plaats van een gesprek. En vanaf dat punt lijkt een echte dialoog tussen de disciplines niet meer plaats te vinden. En alhoewel het niet de bedoeling van de makers was om dans en toneel samen te laten vloeien, moet er volgens mij toch meer tussen de twee gebeuren, toch een soort dialoog plaatsvinden, om het naast elkaar neerzetten van de disciplines te rechtvaardigen. De abstractie van de dans naast het ingeleefde (in wat??) van de acteurs vormen te weinig een coherent geheel -of een aanvulling op elkaar, of een commentaar - waardoor je bij deze voorstelling slechts blijft kijken naar mensen die elkaars taal niet spreken en daardoor langs elkaar -en daarom ook langs het publiek - heen ‘praten’.
Wellicht als de dansers en acteurs een langer repetitieproces met elkaar hadden gehad waren de taalproblemen anders, beter opgelost, en was er meer een dialoog ontstaan, wie weet.
Voor deze voorstelling twee geweien, voor de mooie beelden, en twee tomaten, omdat de taal, en daardoor de inhoud te onbestemd, ongericht was.

Dyonisis, een haast goddelijke mooie man wiens muziek en charme alles en iedereen deed smelten, wordt in Teorema vertolkt door een vreemdeling die bij een bourgeoisfamilie in Milaan intrekt. Door de komst van de vreemdeling verandert het leven van alle gezinsleden totaal. Ze voelen zich allemaal onverklaarbaar tot hem aangetrokken.
Emio Greco en Pieter C. Scholten zijn samen op zoek gegaan naar een dialoog tussen acteurs en dansers, en proberen de twee disciplines samen te laten smelten. Elk personage heeft een alter ego, een danser uit de dansgroep van Emio Greco, die vooral qua haardracht een gelijkenis vertoont met de acteur. De enige die géén alter ego heeft is de vreemdeling, gespeeld en gedanst door Greco zelf.
Als de acteurs en dansers elkaar voor de eerste keer ontmoeten, ontstaat er een mooie ontdekkingstocht. De nieuwe, uitdagende en verfrissende dansstijl van de alter ego’s tegenover de wat stuntelige personages verbeelden de verandering en de verbazing na de komst van de vreemdeling. Helaas vertraagt het stuk op dat moment. Je krijgt het gevoel dat je per ongeluk een zaal bent binnengelopen en dat je naar een repetitieproces aan het kijken bent dat nog in een vroege staat is. Dit gevoel keert overigens vaker terug tijdens de voorstelling, zeker als de acteurs, lukraak, teksten uitspreken. Wat wel mooi is, is de stuntelige vader die probeert zijn alter ego te volgen maar dat fysiek niet helemaal aan kan. De soepelheid van de danser en de krampachtige bewegingen van de acteur vormen een mooi contrast die ontroert.
De vormgeving bepaalde door heel de voorstelling heen de speelruimte. Door het object, beter te beschrijven als een soort grote bezem, te draaien, te laten zakken, open of dicht te klappen, kreeg je steeds een andere tweedeling op het toneel. De ego’s en de alter ego’s worden eerst gescheiden maar naar mate de voorstelling vordert zie je dat de ego’s in speelruimte beperkt blijven worden maar dat de alter ego’s zich juist steeds minder storen aan de speelruimtes die ze krijgen opgelegd.
Is het mogelijk dans en spel te laten samensmelten? Ik ben geneigd te zeggen van wel, al lukt het van Hove niet om een nieuwe taal te creëren tussen dansers en spelers. Het lijkt in het begin een spannende ontdekkingsreis te worden, een confrontatie tussen woord en dans, helaas blijft het vaak bij een kleine woordenwisseling waarin de acteurs in de schaduw van de dansers blijven staan. De voorstelling wekt echter geen verveling op. Het is intrigerend te zien hoe met weinig woorden getracht wordt een verhaal te vertellen. Al is de poging soms wat onhandig en voor je gevoel niet af. Greco zelf blijft boeien, al is het soms ergerlijk om te zien dat hij daar zelf ook van overtuigd is.

De mythe van Inanna, godin van de hemel, aarde, seks, vruchtbaarheid en oorlog, is de oudste overgeleverde mythe. Vanuit het spijkerschrift ontcijferd is het nu een atonale opera. De Engelse tekst van Hal Hartley blijft onvertaald. Af en toe werkt dat afleidend, zoals bij Hadewych Minis, die de rol van schoonzus Gesthinanna speelt. Haar uitspraak is een mengeling van een Amerikaans - Nederlands accent. Het valt op omdat acteurs als Jeroen Willems (vader Enki) en Joep van der Geest (Dumuzzi) hun tekst zeer natuurlijk brengen. Dat is extra knap omdat Paul Koek met zijn bekende regiestijl van elke lettergreep muziek maakt. De muziek, een ensemble van een man of zeven, is links op het podium constant aanwezig. De violiste loopt zelfs in het begin door de enscenering en leidt van daaruit zowel de musici als de spelers.
Inanna is een egoïstische godin, die haar leven op aarde moest bekopen met haar stem. Zij kan niet meer praten, alleen nog zingen (in spijkerschrift). Ze trouwt met Dumuzzi, een herder die door zijn huwelijk automatisch koning wordt. Onder hem bloeit het rijk op, waardoor Innana zich verveeld. Op zoek naar avontuur belandt ze in de onderwereld, waar haar zuster Ereshkigal regeert. Deze is alles wat Inanna niet is. In een uitgesponnen klaagzang horen we dat ze onvruchtbaar is. Het heeft in eerste instantie een lachwekkend effect wanneer ze herhaaldelijk zingt: ‘Oh, my vagina is empty’ en daarbij haar hand in haar kruis houdt. Ook eerder, wanneer Inanna de onderwereld betreedt, benijdt Ereshkigal haar vruchtbare zuster. Die scène was heel indrukwekkend doordat de lange Henriette Koch in het zwart gekleed, dreigend tegen de kleinere Harma Everst aan staat en haar al zingend betast alsof ze de vruchtbaarheid letterlijk van haar af wilde pakken. In het hedendaags toneel zijn handelingen met een licht erotische lading bijna een must voor een zichzelf respecterende regisseur en vaak wordt daarbij de noodzaak vergeten. In het kader van Kunst om de Kunst is het dan Seks om de Seks. Hier niet. Hier waren de momenten doordacht en spaarzaam en met grote nadruk belicht. Het onvervulde verlangen van Ereshkigal stak scherp af tegen de lusten van de onderwereld. Deze opera liet zich kenmerken door duidelijk keuzes. In de scène van de onderwereld was gekozen voor zwarte kleding en een rode enscenering. Een paardenmiddel in theaterland, maar wel een die zijn effect heeft. Zo ook het geluid, de kleding en niet te vergeten de stortbui van rood grint dat vlak voor de onderwereldscène met veel lawaai uit het dak kwam. Allemaal middelen die gewoon ontzettend goed werkten. Dit was een zeer theatrale theatervoorstelling waarbij de middelen het doel dienden. Geen halfslachtig geëxperimenteer, gewoon goed. Ik bleef geboeid tot de laatste minuut en had het gevoel twee uur lang in een compleet andere wereld te zijn geweest, in een illusie van spijkerschrift.

De voorstelling ‘In a land’ van David Weber Krebs is een voorstelling over landschappen. De voorstelling wordt dan ook ingeleid met foto’s van verschillende landschappen. Het decor bestaat uit een grote, hoge, grijze achterwand. Een voor een komt er een figurant op die een tijdje het publiek in kijkt, zich na een tijdje omdraait, en je daarmee als het ware wenkt om met hem of haar mee te kijken naar de achterwand, waar je zelf een mooi landschap in moet beelden.
De figuranten komen op en lopen na een korte tijd weer af. Maar het publiek moet ruim een uur lang aan een landschap of mooie gebeurtenis denken. Ik vind dat persoonlijk iets te lang. De voorstelling raakt mij totaal niet en als ik wil nadenken over een landschap of aan een bepaalde gebeurtenis kan ik dat overal wel doen. Maar in een voorstelling waar je toch denkt dat er naar een hoogtepunt wordt toegewerkt, want waar is al dat wachten en herhaling dan goed voor, kan en wil ik me niet een uur druk zitten maken over wat mijn favoriete landschap is.
De voorstelling komt naar mijn mening niet tot zijn recht in het theater, als een voorstelling. Het zal bijvoorbeeld wel een goed project kunnen zijn voor in bijvoorbeeld een museum, waar je in en uit kunt lopen zodra je de essentie door hebt, maar een voorstelling van anderhalf uur vind ik iets te veel van het goede.

Ik was er voor school heen gegaan en een heleboel klasgenoten vonden de voorstelling niks aan. Ik in tegenstelling juist wel! Ze hadden goeie teksten en mooie liedjes. Het was alleen jammer dat het verhaal soms niet zo goed te volgen was. Uiteindelijk heb ik me zeker vermaakt die avond!

Ik vond de voorstelling wel lachuh alleen af en toe was het een beetje ranzig en moeilijk te volgen… De muziek vond ik wel mooi op zich en het paste goed bij het toneelstuk.